کم خونی ناشی از کاهش تولید سلول
به صورت عمده در هنگامی که مقدار جذب آهن رژیم غذایی برای تولید هموگلوبین کافی نباشد روی میدهد، از آنجا که بدن حدود 3/1 تا 4/1 آهن مصرفی را ذخیره می کند زمانی که ذخایر آهن بدن مصرف شود کم خونی واقعی فقر آهن شروع به گسترش می کند.کم خونی فقر آهن متداول ترین نوع کم خونی در همه گروه های سنی و در همه نقاط دنیا است.به خصوص در کشور های در حال توسعه شیوع داشته که علت آن ذخیره ناکافی آهن به دلیل عدم دریافت آهن کافی در رژیم غذایی(در رژیم گیاهخواری)،یا از دست دادن خون(مبتلایان به کرم های قلاب دار روده)می باشد.این نوع کم خونی در افراد بالغ در آمریکا نیز بسییار شایع است و شایع ترین علت از دست دادن خون است.در حقیقت خونریزی به عنوان علت کم خونی آهن در نظر گرفته می شود تا اینکه خلاف آن ثابت شود.
شایع ترین علت آنمی فقر آهن در مردان و زنان(بعد از یائسگی) معمولا خونریزی از زخم های گاستریت(التهاب معده)، بیماری های التهابی روده یا تومور های دستگاه گوارش می باشد.
شایع ترین علت آنمی فقر آهن در زنان قبل از یائسگی نیز خونریزی شدید در طول قاعدگی و حاملگی بدون دریافت کافی مکمل های آهناست.بیماران مبتلا به الکلیسم مزمن اغلب به طور مزمن از طریق دستگاه گوارش خون از دست میدهند که موجب از دست دادن آهن و کم خونی احتمالی می شود.سایر علل شامل:بروز سوء جذب آهن است،که بعد از عمل گاسترکتومی و یا بیماری سلیاک ایجاد می شود.
تظاهرات بالینی:
بیماران با کمبود آهن در ابتدا علایم کم خونی را دارند.اگر کمبود آهن شدید یا طولانی مدت شود،زبان صاف و زخمی،ناخن ها شکننده و شیاردار،و زخم های گوشه دهان(شیلوز زاویه ای)ایجاد می شود.بعد از جایگزینی با مشتقات آهن،این علایم برطرف می شوند.در تاریخچه سلامتی ممکن است سابقه حاملگی های متعدد،خونریزی دستگاه گوارش قابل توجه باشد.
یافته های تشخیصی:
مطمئن ترین روش برای تشخیص کم خونی فقر آهن آسپیراسیون مغز استخوان است.بیشتر بیماران به خصوص در بیمارانی که سابقه شرایط مستعد کننده جهت ایجاد این نوع کم خونی را دارند از سایر آزمایشات جهت تایید تشخیص استفاده می شود. بین مقدار آزمایشگاهی اندازه گیری آهن ذخیره و سطح هموگلوبین یک ارتباط قوی وجود دارد.پس از کاهش ذخایر آهن(که با کاهش سطح فریتین نیز مشخص می شود)سطح هموگلوبین نیز افت پیدا می کند.
کاهش ذخایر آهن موجب تولید اریتروسیت های کوچک به وسیله مغز استخوان می شود بنابراین کم خونی پیشرفت کرده و MCV که نشان دهنده اندازه گلبول قرمز است کاهش می یابد.
هماتوکریت و سطح RBC که مقدار آن به سطح هموگلوبین بستگی دارد نیز کاهش می یابد.به طور بارز بیماران مبتلا به آنمی فقر آهن دارای سطح سرمی پایینی از آهن و TIBC بالا هستند.
درمان:
به جز در موارد حاملگی،علت فقر آهن باید مورد بررسی قرار گیرد. کم خونی ممکن است علامت سرطان دستگاه گوارش قابل درمان یا تومور های فیبروئید رحمی باشد.نمونه مدفوع از نظر خون مخفی(OB) آزمایش می شود.افراد 50ساله یا بیشتر باید کولونوسکوپی،آندوسکوپی و آزمایشات رادیوگرافی از دستگاه گوارش به منظور تشخیص زخم،التهاب معده، پولیپ ها یا کانسر را انجام دهند.برای درمان کم خونی فقر آهن می توان از ترکیبات آهن خوراکی متعدد همچون فروس سولفات،فروس گلوکونات،فروس فورمالات که در دسترس هستند استفاده کرد.
در چند هفته اول ممکن است سطح هموگلوبین زیاد شده و آنمی در مدت چند ماه برطرف شود،ولی جایگزینی مجدد ذخایر آهن مدت طولانی تری به طول می انجامد.بنابراین بیمار باید مصرف آهن را به مدت 12-6 ماه ادامه دهد.
در موارد عدم تحمل بیمار به تجویز مقدار زیاد آهن مکمل،تزریق داخل وریدی آهن ضرورت می یابد.
ملاحظات مصرف:
منابع غذای حاوی مقادیر زیاد آهن شامل محصولات گوشتی(مثل گوشت گاو و یا جگر گوساله و جگر مرغ)،سایر گوشت ها،حبوبات، سبزیجات برگ سبز می باشد.
مصرف غذاهای حاوی آهن همراه با یک منبع ویتامین C جذب آهن را افزایش می دهد.برای جذب بهتر آهن لازم است که با معده خالی یک ساعت قبل از غذا مصرف شود.آنتی اسید ها و فراورده های لبنی را به دلیل کاهش جذب آهن نباید هم زمان با آهن مصرف نمود.
برخی از فرمول های آهن به گونه ای طراحی شده اند که اثرات جانبی بر روی دستگاه گوارش را محدود میکنند و لذا استفاده از آن ها با اضافه کردن نرم کننده های مدفوع یا استفاده از فرمول های قابل تحمل که موجب محدودیت در تهوع یا گاستریت می شوند انجام می گیرد.
